पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Sunday, March 24, 2019

पहाड़ी भासा दे बारे चर्चा – अज के हलात कनै गांह् दी चिंता




पहाड़ी भासा दे बारे च चर्चा करने ताईं असां मतेयां लखारियां जो छे सुआल भेजयो थे। जुआब औणा सुरू होई गै  तां असां एह चर्चा गजलकार, लेखक कनै अनुवादक द्विजेंद्र द्विज होरां दे विचारां नै सुरू कीती। तिस पर ठियोग देयां लेखकां भी चर्चा कीती कनै मुंशी शर्मा होरां सुआलां पर अपणे वचार भी रखे। तिसते परंत पवनेंद्र पवन, कथाकार मैडम चंद्ररेखा ढडवाल, राजीव कुमार "त्रिगर्ती", भूपेंद्र भूपी, नवीन शर्मा, सुरेश भारद्वाज निराश, रमेशचंद्र  'मस्ताना' कनै फिरी आखर च मुक्‍त कंठ कश्‍यप उर्फ प्रेत होरां दे विचार तुसां पढ़े। 
अज गप्‍पी डरैबर होरां इसा चर्चा दा पुछल्‍ला मतलब tail piece पेश करा दे।



1. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन असां दे मुल्के दियां दूइयां भासां दे मुकाबले च कुतू खड़ोंदा
गप्पी डरैबरः कुथु खड़-नां। इसजो लई लीखणे वाळा ही नीं खड़-दा। जाह्लु  भी कुती खड़ी नें गलाणे दी बारी औंदी ता हिंदी ग्रेज़ी गलाणा लगी पोंदा। म्हाचले दे नेतेकनै बडे लोग बही नैं खरी प्हाड़ी बोलां कनै मैक हत्थें आया ता लग्‍गी पौआं  हिन्दी सटणा। असां  पहाड़िया च अपणयां याणयां अग्गे नीं खड़ दे ता असां दे लीखयो कताबां च ही रोणा। जेड़े गवईऐ पहाड़ी गीतां गांदे सैह भी मैके पर किछगलाणा पोऐ ता पहाड़ी नीं गलांदे।

2. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी भासा च इतनी समर्थ्‍या है भई अजकिया जिंदगिया दी अन्‍नोह्-बाह् दौड़ कनै सारे ढक-पळेस लखोई सकदे? कि एह् चील्‍हां दे डाळुआं झुलाणे जोगी ई है
गप्पी डरैबरः  अरो, समर्थया भाखा बोलणे कनै लीखणे वाळयां च होंदी। बोलदे नां जोरे वाळे दा पत्थर कुआळिया। नीं ता खेलदे रेह्या ऊचण गिट्टियां। ग्रेजां च समर्थया था। तिन्हां अपणी भासा सारिया दुनिया च चलाई ती। असां दा ता एह् हाल है, असां दे क्हरा च पंजाबीये पंजाबीया च बिहारिये बिहारीया च अपणा सौदा बेची जा दे  कनैं असां फ फ करादे। कोई लीखगा ता लखोई जाणे। ढक भी कनै पळेस भी। जे ऐही रोंदे रेहंगे, बुरा जमाना आई गिया, सूर कणका खाई गिया। ता किछ नीं होणा। ऐहक्या गल बणी मितरा।- जेह्ड़ा चील्‍हां देया डाळुआं झलाणे जोगा होंगा, तिन्नी डाळु ही झलाणे। इस च पहाड़ी भासा क्या करी सकदी।

3. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन कनै पाठकां दे रिस्‍ते दी कदेई सकल बणदी है ?   इस ताईं होर क्‍या क्‍या करना चाहिदा
गप्पी डरैबरः सकल बणने ताईं रिश्ता जमणा ता चाही दा। एह ता एही गल होई चणे खेत कुड़ी पेट आ जुआइया मंडे खाई लैह्। जे कोई पहाड़िया दा पाठक है ता पटारिया च पाई लेया। सब लिखी जा दे कईयां दा लिखया दिखी देह्या  लगदा, भई लिखणे वाळे अप्पुं भी नीं पढ़या। मैं ईक्की ख्बारा च पढ़या, लोकां जो पहाड़ी ग़लाणे च शरमा लगदी। जे शरमाई ने लोक लुकी-लुकी पढ़दे होंगे ता सकल ढकोईयो है। शरमा दा चादरू खुड़गा। तांही पता लगणा सकला दा। पाठकां दा पता नीं कवियां जो श्रोते भी नीं मिला दे। उपरे ते कवि भी अपणी अपणी सणाई खिसकी जांदे। अखीर वाळयां जो खाली कुर्सियां ही मिल्दियाँ। इत बम्बई मेरा ठीक है। सारयां जो पता है। कई सयाणे पुच्छ दे। कुण कदेही कनै पहाड़िया दी ता लिपी ही नीं है। तूं लीखदा क्या?
होर किछ करने दी जरूरत नीं है। जेह्ड़ा करा दे, सैही करा। देह्या लिखा कि लोक टोळी नें पढ़न। जियां लोकां पिछले जमाने च देवकीनंदन खत्री जो पढ़ने ताईं हिंदी सिखी थी।

4. अगलिया पीढ़िया तक तुसां दी गल-बात किञा पूजदी
गप्पी डरैबरः अगलियाँ पीढ़ियां तक सैही गल पूजदी, जेह्ड़ी माले नैं जुड़ियो होये कनैं  बाक़ी गलां अपणे धी-पुत्तर भी नीं सुणदे। नां असां सुणाणे दा खतरा लेणां चांह्दे। किछ गलाईऐ भी ता सैह् कन्‍नां फेटयां पाई लैंदे कनै वोलदे जबरा जबरी इयां ही बकदे रैह्न्दे। हुण माल ग्रेजिया च है ता जितणी कि गठी है, देई ता। बाकी ग्रेजिया दिया दकानां ते नगद-धुआर हस्सी नै रोई ने लगयो खरीदणा। इन्हां दकानां जो पब्लिक स्कूल बोलदे। इक पराणी कहावत है घोड़े जो पाणीये तिक्कर नी सकदे पर पाणी प्याई नीं सकदे। असां जो मांऊं पहाड़ी दुधे च प्याई थी।  हुणकियां मांऊं थोड़ी बौह्त प्यादियां, गांह ता गासला ही मालक है। बाकी असां कोस्त बड़ी करा दे पर घोड़यां दे मुंहें असां अप्पुं ही हिंदी-ग्रेज़ी लगाई तियो।

5. तुसां दे स्‍हाबे नै अगली पीढ़ी पहाड़िया जो भासा बणाणे दा ख्‍यो करह्गी कि गीतां सुणदेयां गांह् बधी जांह्गी?  
गप्पी डरैबरः इस मोह्ले च जित्थु मा-बब्‍ब ग्रेज़ी गीत हिंदिया च गा दे, अगली पीढ़ी गीतां सुणी लैगीं तां भी बड़ी गल है। कुथी गांह् जाई भी कुंजू चंचलो ता याद ओंगे। कैंह कि कुंजू चंचलो ता सारियां भासां ते ऊपर हन। मेद ता है जे  ग्रेजिया दी  बरखां ते असां दियां हिंदी पहाड़ी बची गईंयां ता अगलिया पीढ़ीया पहाड़ी टोळी लेणी है। जियां फिल्मा च बचपने च सुणयो गीते सुणी भैंण-भाई मिली जांदे। मेद ता करना नीं चाही दी कैंह कि जिसा पीढ़िया जो  शिक्षा असां वदेश जाई नोट बणाणे दी देया देया दे ता सैह भासा बणाणे दी ख्यो-स्यो किंया करी सकदी। 

6. तुसां दे स्‍हाबे नै अज आम जिंदगी जीणे ताईं सिर्फ इक्‍की भासा नै कम चली सकदा कि इक्‍की ते जादा भासां जरूरी हन ?  

गप्पी डरैबरः कम ता भासा बगै़र भी चली सकदा। गुंगे-बैह्रे भी जिंदगी ज़ी लैंदे। एह इसा गला पर निरभर है भई तुसां जीणां चाह्ंदे या कम चलाणा चाह्ंदे।  इकी ग्रेजिया नैं भारत सरकार कम चलाई सकदी ता असां कजो पाळने मते तोते। जे जीणां है ता माबोली कनै हिन्दी थोड़ी देही ग्रेज़ी ता चाही ही दी बाकी फंगां दी डुआरी है। जितणे अंबर नपणे उतणियां सिखा। मांऊं कनै भाषां दिंदीयां ही दिंदीयां। लैंदियां किछ नीं।
गप्पी डरैबर

2 comments:

  1. बड़ियां सटीक गल्लां
    मन्नणा पौणा माराज
    👌

    ReplyDelete
  2. नचोड़ सै इ यै जेह्ड़ा होरनां गलाया, एह बी बड़ी गल होणी जे अगली पीड़ी गीत बगैरा सुणी लैंगी। गल सही यै पर हिम्मत हारी नी सकदे कोस्त छड्डी नीं सकदे। नराश होई करी कम नी चली सकदा। आस रखणा पौणी कनै मैनत करना पौणी।

    ReplyDelete