पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Wednesday, March 5, 2025

 


कवि लोक भांत भांत दियां कवतां लिखदे। संस्कृता च ता ज्ञान-विज्ञान भी कवतां सलोकां च ही लखोंदा था। 
तेज सेठी होरां पहाड़ी व्यंजन बणाणे दी विधि कवतां च पेश कीती है। तिन चार नमूने हाजर हन। चक्खी नै दिक्खा।  

मद्धरा

दस्सणा मैं अज्ज है   बणाणा मद्धरा ।

असान जेह्या ढंग कनै  सिद्धा पधरा ।


अद्धा किलो काबुली     चणे आनणे ।

डॉलर ही जरूरी नी बस दरमियानणे ।


सेड़ी पाणे रात्ती जो  भ्यागा उबाळने ।

कुक्करे च लाणी सीटी  अद्धे गाळने ।


प्हाड़ी आलू रक्खणे  तोप्पी-ताप्पी नै ।

छिल्ली-छल्ली पाव भर रख माप्पी नै ।


आल्लू हो बरोटे दा जां फिरी ल्हौळा दा ।

मिल्लै न जे मौके दा    तां हो परौरा दा ।


चूल्हे पर  घ्योये दी    कड़ाही रक्खणी ।

खड़ेयाँ मसालेयाँ दी         बुक सट्टणी ।


दाळचीनी लौंग  जीरा   काळी मरचाँ ।

तेजपत्ता  जावित्रिया    दीयां किरचाँ ।


मिट्ठे मिट्ठे सेक्कैं  सब्भ  आल्लू तळने ।

भूरा रंग पकड़न तां      कड्ढी रक्खणे ।


तिसा ही कड़ाहिया  छोल्ले झारी लै तू।

अद्धपक जाह्लु  होन    उतारी  लै  तू ।


गाढ़ा गाढ़ा दहीं पाईया   भर रिड़कणा ।

तिसा ही कड़ाहिया च  देणा सिड़कणा ।


धनिया बुसार  मेथी       लूण पाणा जी ।

मिट्ठी-मिट्ठी अग्गी राह्ड़ा खूब लाणा जी ।


कड़छीया दा चल्लै  हौळी-हौळी छेड़ा जी ।

जिन्ना देणा  छेड़ा   रंग    होणा तेह्ड़ा जी ।


बदाम गरी दाख  कनै    काजू पाई लेया।

फुल मखाणा पाई नै  मद्धरा बधाई लेया ।


दहींयें जाह्लु घ्यो तेल    छड्डी देणा है।

आलु छोल्ले त्यार माल   ढबी देणा है।


द्रिमक-द्रिमक पाणीयें दी लान्दे जाणा जी ।

हौळी-हौळी कड़छी     चलान्दे जाणा जी ।


भत्ते सौग्गी  जेहड़ा इस   मद्धरे जो खांह्नगा जी।

मद्धरे तां खांह्नगा ऊंगळां वी  चट्टी जांह्न्गा जी ।



दाळ  'काळी बरीक' मसरी 

लग्गा   अज्ज    दस्सणा   बणाणा   मसरी

खाह्नगा प्रौह्णा कदी वी तां जाह्न्गा पसरी

 

खान्दे इसा दाळी   जो म्हाजन – खत्तरी

दाणा-दाणा     डग-डग        कनैं    खसरी

 

औह्री दाळ  उन्हाँ तांईं   रामबाण है

पेट्टे  देयां  किरमां   ते  जेह्ड़े कसरी

 

जेट्ठे-हाड़ैं   तपदींयां    जाह्ल   तौन्दियां

बुक्कतां इसा  दाळी दींयां ताह्ल पौन्दियां

 

दो कौल मसरीया दे  धोई- धाई नै

कुक्करे च अट्ठ कौल पाणी पाई नै

 

अदरक 'नै लह्सण पाणा मर्जीया दा 

लूण  कनै  बुसार  पाणा  गर्जीया दा

 

दाळी सांह्यीं दाळ जिह्ज्यां होर बणान्दे

पर   मसरीया   जो   सीटी  घट्ट   लान्दे

 

चौंह सीटियाँ पर  कुक्कर थल्लैं रखणा

अपणे आप खरा  कित्तैं  देणा  ठण्डणा

 

दाळ करनी  दूंह्     डूंघेयां   च   बखरी

इक औह्रीया आळी   दूई  मौह्री सखरी

 

राईया जो  कूंडिया  च घोटा  लैणा लाई 

मिर्च पाणी तीखणी  'नै  दहीं देणा लाई

 

घंटा भर रक्खी   छड्डा  देयी ढक्कणा

त्यार होई जाह्लु   झाळ  लगी उट्ठणा

 

दाळी औह्रीया च इमली पाई रक्खणी

औह्रीया दी कड़छी    रळाई  रक्खणी

 

नक्के च ते 'तूस ' कपाळैं   चढ़ी  जायै

हाक्खीं ते तराळे ब्रह्म - रंघ्र खुड़ी जायै 

 

दूये डूंहगे आळी दाळ बणाणी मौह्री है

तिसा  च न ता खटियाई  न तां औह्री है

 

खाणे दे  शकीन  सारी  जहान खाई गै

जिन्हां घुट्टे पेट तिन्हां मकान बणाई लै

 

दस्सीया तरकीबा ने जे बणाह्नगे मसरी

मौज लैंह्न्गे  चौळां ने जे खांह्न्गे मसरी




पहाड़ी खट्टा



रात भर सिज्जेयो काळे छोल्ले ताळने ।

भ्यागा उठी कुक्करे च पाई नै बुआळने ।


चुल्हे पर  रखणा   कड़ाह्ऊ   लोहे दा ।

देणा पाई नसौंच कौड़ा तेल  थौह्ये दा ।


सट्टणीयां  मरोड़ी नै  दो लाल  मिरचां ।

कजो वी करनीयां बेथौह्यियां किरसां ।


अमचूर कनै   बेसण  बरोबर नापणा ।

उट्ठै  खुश्बू   ताह्लु  तिक्कर  तापणा ।


गुठळियां  कड्ढी  नै   छुआरे  पाई  लैं ।

मूली  वी भणे  कस्सी  कनै   लाई  लैं।


उब्बळेयो  छोल्ले कनै  पाणी ढब्बणा ।

फिरी अद्धा घंटा इह्जो देणा रिज्झणा ।


मिट्ठी- मिट्ठी  अग्गी  ए खट्टा  रिज्झगा ।

चखगा जे कोई  फिरी सैह्यी गिज्झगा ।


खट्टे बाह्जी धाम हुन्दी कदी  वी नी पूरी ।

खट्टे रैहन्दे निहाळदी  परौह्णी झूरी-झूरी ।


बोटी आया पुच्छदा :   मद्धरा- खट्टा, मद्धरा- खट्टा ?

साढू बोल्या "क्या ऐ लाह्येया मद्धरा- खट्टा, मद्धरा- खट्टा" ?

मद्धरे इस चन्दरे यो सट्ट उरुआंह् , प्रोह्णे यों सट्टा खट्टा ।




बड़ियॉं दा सलूणा


मामी हण     बड़ीयाँ 

बणाणा     लग्गी है ।

मामियाँ दी  भैण गीतां

गाणा        लग्गी है ।


कौड़ा तेल कड़ाहिया च 

पाया           मामीयें

चुल्हे देयाँ    लक्कड़ूआँ

सरकाणा     लग्गी है।


मिट्ठैं-मिट्ठैं सेक्कैं  बड़ीयाँ

पाईंयां            तळना 

हौळी-हौळी     झारना

चलाणा       लग्गी है।


होई गईयां     भूरियाँ तां

कड्ढी           रक्खीयाँ

पित्तळू दे      बाटुये च,

पाणा           लग्गी है।


मुसक जे      बड़ीयाँ दी

लग्गी            उड्डणा

पड़ेसण ढक्कैं   पसरियो

नि जाणा      लग्गी है ।


"करा उरांह     कूंडीया

मैं मसाला       घोटदी "

प्याज ल्हसण  छिल्ली करी

पाणा           लग्गी है।


घोटे    विच्च       पाया

बीह्ण  बुसार     धनिया,

जीरा     लैची-दाणा वी

रळाणा          लग्गी है।


होईय्या मसाला   जाह्लु

इक्क         जान   जी

पत्तीलुये च  मामी राह्ड़ा

लाणा           लग्गी है।


कट्टी रक्खे   म्हीन-म्हीन

टमाटर           पड़ेसणी

भुज्जदे         मसाले च

मलाणा         लग्गी है।


आल्लू चार    रक्खेयो हे 

छिल्ली कट्टी             नै

रिज्झदे मसाले    बिच्च

चलाणा           लग्गी है ।


खेत्तरा ते     लम्मे भैण्ठू

आणी हे          रक्ख्यो

ऐन मौका दिक्खी तिन्हें

पाणा             लग्गी है ।


भुज्जदे     मसाल्लैं तेल

जाह्लु           छडी  त्ता

तळीयाँ       बड़ीयाँ भी

ढबाणा          लग्गी है।


रती रती        ढबदी सैः

जान्दी            पाणियें

पित्तळू दी     कड़छिया

चलाणा         लग्गी है।


अंगणैं   द्वारैं      जाह्लु

लगी  मुसक      उड्डणा

हण कुती    पड़ेसण वी

जाणा            लग्गी है ।


(मूह्रली तस्वीर इंटरनेट ते : धामा दी त्यारी)

 
तेज सेठी
कवि अनुवादक