पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Monday, February 8, 2016

नूहां दी समझदारी कनै नौ लक्खा हार

सारेयां दीया सयोआ च पेस है इक्क लोक नीति / प्रेरक कथा 
जेहड़ी मिंजो 1985-86 च गढ़जमूले दे जमूला ग्राएं च सुरगवासी व्यासां देवी , जिसा यो सारे ही हौलदारनी गलांदे थे तिन्नां मिंजो सणाई थी। एह कथा तैह्ड़ी बी कनै अज्ज बी मता किछ गलान्दी-समझांदी भझोन्दी । -  रमेशचन्द्र  " मस्ताना " 



  नूहां दी समझदारी कनै
  
नौ लक्खा हार
  
   ---------------------------
इक्की ग्राएं च इक्क जमींदार रैहन्दा था। तिस दे पंज पुतर थे, चार नूहां थियां, घरे आली थी कनै पोतरू पोतरियां बी थियां।
घर भरोया-भरोया बी था पर फिरी बी घरे च चैन नी थी। हर टैम कोई न कोई डंड-कलह पेई रैहन्दी, बरकत नी हुन्दी कनै इक्क दूए नै सीण्डो-सीण्डी हुन्दी रैहन्दी थी। नूहां बी अप्पूं यो इक्क दूए ते घट्ट नी समझदियां दियां। बचारे जिमींदारे कनै लाड़िया दी कोई पेस नी चलदी थी।
सारेयां ते लौहका पुतर बी जुआन होई गिया था, तिस यो ब्याहणे दे बारे च बी सैह सोचणा लगी पेया था। सैह एह जरूर चांहदा था जे पंजमीं नूंह कोई समझदार औए कनै घरे यो सम्भाली सकै तां किछ भला होई सकदा।
इक्क दिन सैह कोई कुड़ी तोपणे बास्तें निकली पेया। केई ग्रां हंड्डी छड्डे पर कुत्थीं गल्ल बणदी नजर नी आई। थक्की हारी संझा यो इक्की घरैं पुज्जा तां तिन्नी दिखया जे घरैं कुड़ी किल्ही ही है। सैह तां चांहदा था जे घरैं कोई होर बी हुन्दा तां सैह कोई गल्ल बी करदा कनै राति यो रैहणे दी बी मन्शा दस्सदा। हारी नै तिन्नी पाणिए दा घुट्ट मंगया कनै पाणी पी नै कुड़िया ते पुच्छया जे घरे च होर कुण-कुण है कनै तेरे अम्मां बापू कुत्थू हन। मैं तिन्हां नै मिलणा चांहदा।
कुड़िया सैह बरान्डैं बिहाली ले कनै बोलया जे थोड़ी देर बैठा शायद आई जांहन। जिमींदारें पुच्छया तेरा बापू कुत्थू-यो गिया है ?
कुड़िया बिलकुल सिद्धैं सभाएं गलाया जे सैह इक्की-इक्की दे त्रे-त्रे करणा गियो हन ! जिमींदारे दे दमगे च गल्ल नी बैठी कनै तिन्नी कुड़िया ते पुच्छया जे इस्सदा मतलव क्या है कुडिया समझाया जे बापू खेतरां यो गिया है कनै तित्थू सरीक रोह्ज नौईं बत्त लाई दिन्दे। बापू इक्क पास्सें झिल्ल लाई बत्ता बन्द करदे तां सरीक पट्टकी नै दूएं दिनै दूएं पास्सें बत्त लाई दिन्दे। हुण बी सैह इस्स ही कम्में यो दिखणा गियो हन।
जिमींदारें जाह्लू तिस्सा ते अम्मां दे बारे च पुच्छया तां तिन्ना फिरी सैहज सभाएं गलाया जे अम्मां अणसुणयां यो सणांणा गेइयो है।
जिमींदारे दै पल्लें एह गल्ल बी नी पेई। तिन्नी फिरी इस्स दे बारे च पुच्छया तां कुड़िया दस्सया जे अम्मां मेरिया यो आदत है जे सैह दिनै होइयां गल्लां यो संझा पेइया चौंह घरां जाई नै अणसुणयां यो सणाई ना लै तां तिसा दा खांणा हजम नी हुन्दा।
जिमींदारे दें मनै किछ गल्ल बैठी पर एह औक्खा लग्गै जे सैह तित्थू रैह कियां कनै गल्ल कुयो नै करे ?
हाली सैह परेशान ई था कनै कुड़िया दा बापू दराटे कनै सांगे लेई नै आई रहिया। किछ गल्ल-बात होई कनै न्हेरा बी होणा लग्गी पेया था,कुड़िया दे बापुएं तिस यो राति ठहरणे बास्तें गलाया कनै सैह बी मन्नी गेया। थोड़िया देरा परन्त कुड़िया दी अम्मां बी आई रेह्यी। राति रेह कनै खांणा खाणे थे बाद जिमींदारें अपणे मनै दी गल्ल दस्सी दित्ती।
 
खैर, गल्ल बणी कनै कुछ दिनां परन्त ब्याह बी होई गिया।
नौईं नूंह घरैं आई गेई कनै जिमींदारें त्रिएं दिनै ई सारे किट्ठे बयाह्ले कनै एह गलाई ता जे हुण घरे च सैही हुणा जेहड़ा नौईं नूंह गलांगी कनै दस्सगी।
बाकी आलिंयां यो गल्ल तां बुरी लग्गी पर सौहरे था गलाया मन्नणा पेया। नूहां बी गलाया जे कुन्हीं मेरा गलाया नी मन्नया तां फिरी मैं इस्स घरे दी सरदारी बी छड्डी देणी ।
नूहां दूएं दिनै ही सारेयां यो हुक्म सणाई दिअता जे कले ते जेहड़ा बी घरे ते बाहरे ते औंगा सैह खाली हत्थैं ना औए। घरैं अन्दर बढणे पर हत्थें किछ न किछ हुणा जरूरी है।
सारेयां यो गल्ल मन्नणा पेइ कनै घरे च चार-चीजां औणा लगियां। जेहड़ी टुट्ट-थोड़ घरे च हर टैम रैहन्दी थी सैह बी मुकणा लगी पेई।
इक्क दिन भ्यागा ई जिमींदार खड्डा ते आया, भेट्ठी चढ़या कनै घरे यो लयोणे वास्तें कुछ नी मिला। खाली कियां जांणा इस्सा ही सोचा च था कनै गांह तिन्नी दिक्खया जे कुन्हकी काला खड़प्पा मारी नै सट्टया था।  तिन्हीं सैई सोठिया नै चुकया , मूण्डे पर सोठी रखी कनै अंगणे आई नै हक्क पाई ती ----" ओ, लाड़िए !  इस्स जो कुत्थू रखां ?"
नौईयां नूंहां अन्दरे ते पुच्छया जे क्या है तां तिन्नी गलाया जे मरया खड़प्पा है !
नूहां गलाया जे उपर सैलां पर सट्टी देया ।
कर्मां दी गल्ल कनै दिनां दे फेर ऊपर अम्बरें इक्क इल्लण राणिया दे नौ लक्खे हारे यो लेई नै उड्डा करदी थी।
तिसा दी नजर जियां ई खड़प्पे पर पेई सैह थल्लैं उतरी, नौ लक्खा हार फैंकया कनै खड़प्पे यो चुक्की उड्डी गेई।
नौ लक्खा हार छण छण करदा अंगणे च आई रेहया।
सारे ही हांक्खी टढ्ढी भच्चक रेही गे। सारे ही खुश बी होए कनै नौइयां लाड़िया दीया समझदारिया दीयां तरीफां बी करणा लग्गे ।

       
रमेशचन्द्र  " मस्ताना " 

No comments:

Post a Comment