पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Saturday, December 28, 2013

जिँदगी भी ‘द्विज’ जी सह्चियो रूह्यी नैं झाण लग्गै


हिमाचली गजल

निस्चे दा जे तिसा पर पक्का नसाण लग्गै
जाई पखेरुए दिया हाक्खी च बाण लग्गै

पैह्ल्लैं ता जिन्दे ! तिज्जो जळबाँ  दी पाण लग्गै
ताँ ई तजर्बेयाँ दी तिज्जो भी   साण लग्गै

जादा कि तोड़ने जो एह खिंज -ताण लग्गै
मुस्कल बड़ा इ  हुण ताँ झल्लण -झलाण लग्गै

किछ लम्म-लेट अपणी किछ मार लारेयाँ दी
खँजड़ैं न खाण लग्गै, मँजड़ैं न बाण लग्गै

भुक्खा दा भूत तिद्दा
हुण क्या बगाड़ी लैहंग्गा
फाक्कैं रेह्यी ने मितरा माह्णू मसाण लग्गै

भरमें च ईह्याँ पाह्येआ जजमान तैं पुरोह्त्ता
पर्ने च ढकियों मच्छी तिसजो पुराण लग्गै

तेरा कसूर नीं ऐ ऐनक है होर तेरी
मूआ-मड़ा सै माह्णू तिज्जो पठाण लग्गै

कुसिओ एह ठीक कर्ह्गा ? कुसिओ दुआ एह दिहँग्गा
बैद्दे दा हुण ता अपणा भुन्जाँ बछाण लग्गै

लगदी नीं दूर जान्दी गास्सैं पतंग मितरा
बेढब अजीब टेह्डी जीह्याँ उठाण लग्गै

बसुआस जीह्याँ टुट्टे हण आस बी नीं कोई
खरियाँ भी होन नीताँ सांजो ता काण लग्गै

काह्ल्लू तिकर ऐ इन्नै हण होर भार चुकणाँ
मा धरतिया दी पिठ ता दूह्री कमाण लग्गै

हुजळैठियाँ ते ताँ ई औणा तैं बाज बैद्दा !
कदी जे मरीज्जाँ सौग्गी तेरा बछाण लग्गै

करतूत काळी-कौड़ी होणी तेरी ओ मितरा
मिठ्ठा बड़ा ई तेरा बोल्लण- गलाण लग्गै

चेह्रे पर होर चेह्रा तिस पर भी होर चेह्रा
फिरी माहणुए दी कीह्याँ असली पछाण लग्गै

खरकोई भी बह्दा दी खुर्क होर खसमाँ खाणी
जिँदगी भी ‘द्विज’ जी  सह्चियो रूह्यी  नैं झाण लग्गै


-द्विजेन्द्र द्विज

Saturday, December 14, 2013

क्या लिखेया,कयो लिखेया

युवा कवि विनोद भावुक होरां दियां कवतां दयार पर पेश हन। 

(साभार: फेसबुक)





क्या लिखेया,कयो लिखेया,अर्था तां समझांगा कुण।।
कांगडिय़ा विच मैं लिखदा मेरेयां गीतां गांगा कुण।।

मशरूमा दे मैरहम बणी बरसाती दा मजा गुआया।
खोल़ें पेइयां टटमोरां, पर सोगी बीणना जांगा कुण।।
(
अंतरराष्ट्रीय मातृ भाषा दिवस के लिए)  

1 कुसने में दिले देयां गुदड़ां बखूरदा .






जख्मां ते हर कोई है लूणा बरुरदा।
कुसने मैं दिले देयां गुदड़ां बखूरदा।।

मुकणी नी गल एथू छंदेयां तरलेयां।
बटदा मचूचां सैह थपड़ां भी गूरदा।।

आखीं चैं कदकी उतरी आई बरसात। 
मैं रेहया पिछलेयां ही निंबला झूरदा।।

तडक़े दे लेग्गयो पट्टिया संज पेई गेई।
बीड़ां बनदा कि मैड़ी धरडां जो पूरदा।।

मिल्ला कुथी कदी जे अप्पू ने कल्हा।
अप्पू ते सैह डरी करी सीसे जो घूरदा ।।


2 चिड़ियां जो दाणा चाहिदा ……… 

मुंह ही नी फुलांणा चाहिदा।. 
कदी सिर भी झुकाणा चाहिदा।।

कुथी सुख दुःख लाणा चाहिदा।
कोई अपना बनाणा चाहिदा ।। 

बण ही नी कटाणा चाहिदा ।
कोई बूटा भी लाणा चाहिदा।।

हल्ला ही नी पाणा चाहिदा ।
कदी हथ भी बंडाणा चाहिदा।।

कोई रुसदा मनाणा चाहिदा ।
कोई रोंदा हंसाणा चाहिदा ।।

कुथी दिल भी लगाणा चाहिदा ।
कुथी मिटना मिटाणा चाहिदा ।।

खाना भी कुछ बचाणा चाहिदा।
दान पुन भी कमाणा चाहिदा।। 

नचणा भी कने नचाणा चाहिदा ।
पहलें तां गाणा बजाणा चाहिदा।।

कोई सपना भी सजाणा चाहिदा ।
कोई बंजर भी बसाणा चाहिदा ।।

कुत्ते जो भी मठुणी चाहीदी।
चिड़ियां जो भी दाणा चाहिदा ।। 

विनोद भावुक





Sunday, October 20, 2013

फोटू आळी गळी

रामस्‍वरूप होरां दे कैमरे च पत्‍तेयों दियां सीपियां पर ओसा दे मोती











Saturday, October 12, 2013

सुआल





मैह्ल ख्‍यालां दे
कनै रेह्या दे पलिया
सुआलां दे बुजकयां नै पल्‍ली भरोआ दी

इक धियाडा़ टपदा
इक्‍क जुआब मिलदा
खबरै कितणे क दिन बीते
कितणे क जुआब मिल्‍ले
पर पल्‍ली भरोंदी जा दी
सुआलो दे बुजके चकोंदे जा दे

रींगदी चींगदी रात बीतै
भ्‍यागा ही
सुआलां दा ढौर
पैरां जकड़दा
अड़जंग्‍घी लांदा
भई मुंहा भार
गढ़मेह्ली लग्‍गै
दुनिया अंगुळियां चक्‍कै
जितणियां खाखां ति‍तणियां भाखां लग्‍गण
औंदा जांदा कोई दुलत्‍ती मारै
मोटर हौर्नां दई दई चलदी बणै
सैह् मुंहा भार परतोंदा रैह
तियां ही सुआलां दा ढौर
कन्‍नो कन घमळोंदा रैह्

ताल्‍ही तिकर
न घरोऐ सूरज
न होऐ तिह्दी संझ

इक्‍की सुआला दा जुआब
मुहां भार घड़मेह्ली
दुए दिना दा सुआल
कंडयां नै छकोयो कपड़े
अंगैं अगैं पीड़
रात का बेला
दीए च तेल हई नी

साह्मणै चौथी दा चंद्रमा
फौह्किया दे हौके
भ्‍याग सारे दा सुपना
चलकोर हाली पार पहाडा़ पर ई

सुआल अजका त्‍यार
कुनकी छिकी तेया
ड्योडिया निकळदेयां
कौएं तिर्की तेया

अज ... क्‍या ... हुंगा ... ???

छंद तुसां पढ़े थे। एह नौइयां तर्जा दी कवता है। है पुराणी। 1977 च हिमभारती च छपी थी। तदूं मैं बीए च पढ़ा दा था।  

Saturday, September 21, 2013

अनूप सेठी जी साने गुरुजी राष्ट्रीय एकता सम्मान ने सम्मानित



धौलाधार!

धौलाधार!
तिजो मैं छड्डी आया
एह सोची भी नीं हुंदा
संस्‍कारी मने साही चिट्टी धार
तिजो सौगी लई सरका दा
मैं धूंखोर सड़कां
काळीयां कळूटियां

तू जादा वचार मत करें
मिंजो तिजो बिच कुछ सैंकड़ा मील पटड़ियां ऊंगरी आईयां
फिरी भी असां घुमगे समुदर कनारें सौगी-सौगी

कल समुदर सलेटी रंगे दा
मिंजो घुळजां पईया चादरा साही लग्‍गा
अम्‍बरें तिस जो छेकी रखया था पताळे तिक्‍कर

ऐत्‍थु कोई नी जाणदा
समुदरे दा ठ‍काणा
अम्‍बरे दा पता
दिखा ना मैं भी कल
बछाणे दी चादर समझी हटी आया
पर तिह्दे कनारे नै लगाव है मिंजो
तेरियां घाटियां साही

तू सोचें मत
जित्‍थू तक चादर सुझा दी है
तित्‍थू तिजो रखी दिंगा अम्‍बर-भेदी 

ताल्‍हू ऐह जे बण बिछया है अन्‍नाह्
धूंबाज आदमखोर
कुछ ता फाटकां गाळगा अपणयां

फिरी भी इस आदमखोर बणे ने दोस्‍ती करी हुंगी
ए‍ह सोची नी सकदा
तियां ही जियां
धौलाधार!
तिजो मैं छड्डी आया
एह सोची नी सकदा।

अनूप सेठी जी होरां ऐह कवता 1983 च धरमशाला ते मुंबई आई ने हिंदीया च लिखी थी। इतणे साल बीती गै पर इस आदमखोर बणे च धौलाधार नी गुआची। इक फाटक गळया कनै 14 सितंबर 2013 जो महाराष्‍ट्र राज्‍य हिंदी साहित्य अकादमी दी तरफा ते महाराष्‍ट्र दे संस्‍कृति कार्य मंत्री संजय देवतले होरां साने गुरुजी एकता सम्‍मान दा तिलक लगाया।
  
महाराष्‍ट्र कनै हिंदी साहित्‍य च 
असां हिमाचलियां दा नां रोशन करने ताएं।

महाराष्‍ट्र राज्‍य हिंदी साहित्य अकादमी दे 
साने गुरुजी राष्‍ट्रीय एकता सम्‍मान ने सम्‍मानित अनूप सेठी जी

जो पहाड़ी दयार, हिमाचल मित्र कनै सारयां हिमाचलियां दी तरफा ते

लख-लख बधाईयां, मुबारकां अभिवादन। 

कुशल कुमार

Saturday, August 10, 2013

गुरुआं जो अर्पण



एह कोई 1976-78 दी गल होणी है। तिन्‍हां दिनां च प्‍हाड़िया च लिखणे दा बडा़ जोर था। मिंजो हाली पुंगर ई फुट्टा दे थे। धर्मसाला कालजे च पीयूष गुलेरी कनै गौतम व्‍यथित होरां थे। मैं बीए च पढ़ा दा था। दिक्‍खो दिखिया मैं भी तुक जोड़णा सुरु करी ते। गुरुआं कवि सम्‍मेलना च बी मौके दुआई ते। मैं बी अप्‍पू जो कवि समझणा लगी पया। तिन्‍हां दिनां दियां किछ कुंडळियां मेरियां पुराणियां डायरियां च लुक्कियां बैठियां थियां। मतेयां सालां परंत हिमाचल मित्र छापणा लगे तां एह कुसल होरां जो पढ़ाइयां। हुण होर कोई दूं त्रींह् सालां परंत तिन्‍हां टाइप करि तियां। तां मैं बी ब्‍लागे पर लाणे दी हिम्‍मत करी लई। मैं सोच्‍या इन्‍हां जो प्‍हाडी़ कवता दे अपणे गुरुआं जो अर्पित करी दिंदा है। इन्‍हां च मेरा कुछ बी हई नीं। जो किछ उन्‍हां दिनां दिक्‍खया, सैह् जोडी़ तेया। असां बोलदे, दयारे पर पहाडी़ भासा दी नौंई चेतना चाही दी। पर इन्‍हां कवत्‍तां च चेतना बी है कि नीं, पता नीं। दिक्‍खा भला-  
 
चंदें चंदर पळेस
स्‍याले   दियां   रातीं,   चंदें  चंदर पळेस   पेया,
तां  भी  मड़ा  चुपचाप  चानणिया बंडी जांदा।
बदल़े   दा   फूंह्डू,   पार   धारा   खड़ोई  गज्‍जै,
दिक्‍खा  हऊं केडा बड्डा  धारा  मंझ जाना पांदा।
गजदा  है   जेह्ड़ा,   कदि  भी   नी  बह्रदा  सै:,
गासैं  गास,  हौआ  सौगी  दूर कुती जाई पौंदा।  
बोलदा   ‘अनूप’   करै   गुपचुप   कम्‍म   जेह्ड़ा,
सब्‍बना  ते  बड्डा  कनै सैह्ओ  मनै  रमी  जांदा।
 
स्‍योनै छंड
दितियो  है  स्‍योनै  छंड  कणकां  दे  खेतरां च,
कुतखा  ते  आई  सोना  सरहों  पर  पई  गया।
लसलस  चांदिया दे ढेर प्‍हाड़,  तिन्‍हां जो  पर,
खड्डां   बिचैं  बगणे  दा  ढब  कियां   पई  गया।
सैले  सैले   दिलां  देयां   मखमली   थानां  परैं,
बत्‍ता  साह्ई  पीड़  कुण चीरी करि कड्ढी गया।
धरती   दे   हेठ  ठंडे   पाणिए    कुडाई    करि,
मेयो  देया  दयावान  अप्‍पू  कुती  जाई   रेह्या।
 
ग्‍बाल बाल
टल्‍लू  मैली नै भरोयो,  अप्‍पू  धूड़ी च मंडोयो,
भोळे भाळे,  चितैं साफ, गौरीनाथ जियां हन।
भांति  भांति  रासां  पांदे,   कनै  डंगरे  चरांदे,
सचमुच  गुआळ  बाळ  नंद  लाल  जिञा हन।
बोलदा  ‘अनूप’   बाल - बालक  पिंडे  दे   मेरे,
छाह्ई कनै रोटी सुक्‍की खाई करि जिया दे न।
मेरे  पिंडे  दे  गुआळू,   जियां   दुद्धे  दे  ध्‍याळू,
बाल-धन, इन्‍हां दियां आसी असां जिया दे न।

कांगड़े दी जाई
भेठी  घाए   बड्ढी   बड्ढी,     कीती  मसैं  इक  गड्डी,
घरैं  आई छोड़  छड्डी,   खुंडैं म्‍हैस  बझी  लग्‍गा  दी।
कनै  तिसा  दा  ही  माही,  मंझ  फौजा  है सपाही,
छिड़ी  पाके  नै  लड़ाई,  दिलैं  जाई छुरी बग्‍गा दी।
ब्‍हादुर  जोरू  लिखै,  चिट्ठी,  मत  दसदा  तू पिट्ठी,
औयां  रणे  जो तू जित्‍ती, छड चिंता तू सुहागा दी।
मेरी   कांगड़े   दी  माए,   कैसे   ब्‍हादुर   तैं  जाए,
दिल मेरा गाई जाऐ, जियां ल्‍वाला जोत जग्‍गा दी।
 
 
दियाळी
चुग्‍गी  फुल्‍लां  हार  बणाए  गोह्आ लिप्‍पी  ऐह्पण पाए,
औणा लच्‍छमिएं अज्‍ज, बाळी दिए मने पतियार्इ जांदी।
ऐंकळू   बणाई   लै,   बण्‍डी लै   बण्‍डाई   लै,   टल्‍हैं-टल्‍ह,
पटाकेयां     दी   गूंज,      मनै    आई   डर   पाई   जांदी।
बोलदा      ‘अनूप’     दियाळिया    दा    धियाड़ा    अज,
हस्‍सी   खेली  नच्‍ची   टप्‍पी   आई  जाई नै मनाई जांदी।
आए      नैणा    हत्‍थरू,      डुब्‍बी    डुब्‍बी    जांदा    मन,
दिलैं  उट्ठै  चीक   ड़ुग्‍घी,   जाल्‍हु  याद  तेरी  आई  जांदी।
 
छळाक 
आसां  साह्ई  बत्‍तां  चढ़ी जांदी, बण सौगी सौगी
गाई  दिंदा,  सुणी करि किल्लियां झंझोटियां जो।
बगी  जांदे   खड्डां    नाळू,    हर-हर    गाई-गाई,
बोलां  नै  झुठेरी  दिंदे,  ब्रह्मे  दियां  पोथियां जो।
भुली  किञा जां,   अम्‍मा  कुच्‍छड़े  च  बह्ई करि,
छाही  दा  कटोरू  कनै  नौणिए  नै  रोटियां  जो।
ढुकदी  जे  रात  तां    छळाक    मनै  होई  जांदी,
लूपी हिक्का बळी पौंदी, दिखी इन्‍हां कोठियां जो।

बदळां दा चादरू
बदळां    दा    चादरू,      सैला    सैला    घागरू,
बोली  जांदे  जातरू,  देखी  इसा  धौलाधारा  जो।
लंबी    लंबी    धारां,       बिच    मंदर     हजारां,
उच्‍ची न्‍हीठी बत्‍त, टप्‍पी चल्‍ले गद्दी लई ठाह्रां जो।
जाए  असां,  अम्‍मा  म्‍हारी,  बैठियो पळाथी लाई,
बोलै  ‘अनूप’   गोदा   बैठी   दिखदे   नजारा   वो।
हिंऊं  जियां   बाळ   सेते,   पंछियां  दे  बोल  मिट्ठे,
गूंजी  गूंजी  चेती  दिंदे,    दादिया  दे  प्‍यारा  जो।

म्‍हाचले दा लाल
प्‍हाड़ां  जेडे  चरत  इन्‍हां दे,  उच्‍चे  उच्‍चे,  चिट्टे
चिट्टे,  बर्फा   साह्ई   छहोइ   गयो   गासैं   जाई।
म्हाचले  दा  लाल    ‘लालचंद’    सोह्णा    लग्‍गै,
जियां स्‍यालैं चंद, बैठ्या है म्‍हारै गब्‍भें अज आई।
दाढे़     दिक्‍खी       लग्‍गै,      जणि     बैठ्या    है
रिसी   मुनी, कोई   परमेसरै    नै    ध्‍यान   लाई।
म्‍हारे  म्‍हाचले   दी   शान,  ज्ञान-खान कनै जान,
बोलै ‘अनूप’ होर मिलना नी म्‍हाणू इन्‍हां साह्ई।

Thursday, June 20, 2013

पले च चली जाणा

नोंईया मुंबई दी पॉमबीच सड़क रात दिन दौड़दी रैहंदी। खतरनाक सड़कां च इसा दी गिणती है। दसां मीलां दी इसा सड़का पर पता नी अजे तक कितणे लोंकां प्राण गुआये। कुछ दिन पैहलें इक कुत्ति अपणया बच्‍चयां समेत गडीया हेठ आई गयी पर तिसादा इक कुत्‍तु पता नी कियां बची गिया था। सैह बचारा ल्‍हासां तक पूजणे दी पूरा जोर लगाई ने कोसस करा दा था पर इसा नदिया च तरने दा हुनर तिस दिया माऊ च भी नी था एह ता इक छोटा देह्या कुत्‍तु था। बचारा बुरे हालें थकी गिया था कन्‍ने कमजोर भी लगा दा था। मैं बड़ीया मुश्‍कला ने अपणे स्‍कुटरे हेठ ओणे ते बचाया कन्‍ने सड़का ते दूर छडी आया। इस ते बाद मैं चली ता आया पर रात भर मिंजो एही लगदा रिह्या कि इस फिरी कोसस करनी है कन्‍ने अपणी जान गुआई देणी है। असां इन्‍सानां दी ऐह् भावना ही असां जो इन्‍सान बणा दी, कनै कुतयां जो!

अगले दिन मैं फिरी तिसा ठारी खड़ोता। मने च ऐह गल थी कि तिस कुत्‍तुए दा क्‍या होया होंगा। मैं दिखी ने हैरान होई गिया सैह् कुत्‍तु अज दौड़ा दा था। कल के हादसे दी कोई छाऊं कोई असर नी सुझा दा था। शायद इस ताएं ही गलादें। वक्‍त सारयां जख्‍मा भरी दिंदा। मरयां कन्‍ने कोई नी मरदा। ऐह जींदा था दोड़ा दा था पर किल्‍ला लगा दा था। गलादें ना माण्‍हू किल्‍ला ओंदा कनै किल्‍ला ही जांदा अपण  कुत्‍ते माऊ दे पेटे ते ता किल्‍ले नी ओंदे पर जांदे किल्‍ले। 

इस गला पर पेश है मराठी साहित्‍य कन्‍ने कवता दे आदि पुरुष विष्‍णु वामन शिरवाड़कर कुसुमाग्रज दी मराठी कवता दा मूल कनै पहाड़ी अनुवाद।

विष्‍णु वामन शिरवाड़कर कुसुमाग्रज


सुखां दे हंडोळेपर मन भरोणे तक झूटणा
प्‍यारे दिया बरखा च, नौह्ई ने चली पोणा
फिकर, द्वेष, सब कुछ सट्टी देणे,
कनै, चाणचक काह्ल की, पले च चली जाणा

अपणा वजूद इसा दुनिया च दिखणा
अपणा मह्ता कुत्‍थी है क्‍या, हमेशा ऐह टोळ रखणी
अपणयां प्‍यारयां दी हमेशा संभाल रखणी
कनै, चाणचक काह्ल की, पले च चली जाणा 


अपणा सब कुछ, पले च दुऐ जो देई देणा
इक बरी देई ने फिरी ढाई ने कदी नी मंगणा
मिठ्डियां यादां, अपणे मने च कठेरी रखणिया
कनै, चाणचक काह्ल की, पले च चली जाणा


पर? पर हाली तक मैं मता कुछ दिखणा है
इसा दुनिया ते, मता कुछ सिखणा है
ऐत्‍थु, मैं भी कुछ ता बणना है
इस ताएं हाली मैं, भरपूर जीणा है
भरपूर जीणा है भरपूर जीणा है

विष्‍णु वामन शिरवाड़कर कुसुमाग्रज


क्षणात निघुन जायचं

सुखाच्‍या हिंदोळयावर मनसोक्‍त झुलायचं
प्रेमाच्‍या वर्षवाने, न्‍हाऊन निघायचं,
काळजी,द्वेष, सारं फेकुऩ द्यायचं
आणि, अचानक कधीतरी, क्षणात निघुन जायचं


आपलं अस्तित्‍व या दुनियेत पहायचं
आपलं महत्‍व कुठे आहे का, हे सतत शोधायचं
आपल्‍या प्रियजनांना नेहमी जपायाचं
आणि, अचानक कधीतरी, क्षणात निघुन जायचं


आपलं सार कही, क्षणात दुसरयाला द्यायचं
एकदा दिल्‍यावर मात्र परत नाही मागायचं
गोड़ आठवणींन, मनात आपल्‍या साठवायचं
आणि, अचानक कधीतरी, क्षणात निघुन जायचं


पण? पण अजून मला बरंच काही पहायचयं
या दुनिये कड़ुन, खूप काही शिकायचयं,
इथे, मलाही काहीतरी बनायचयं
महणून मला अजून, भरपूर जगायचं
भरपूर जगायचं भरपूर जगायचं….


विष्‍णु वामन शिरवाड़कर कुसुमाग्रज


पहाड़ी अनुवाद : कुशल कुमार