पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Sunday, March 24, 2019

पहाड़ी भासा दे बारे चर्चा – अज के हलात कनै गांह् दी चिंता




पहाड़ी भासा दे बारे च चर्चा करने ताईं असां मतेयां लखारियां जो छे सुआल भेजयो थे। जुआब औणा सुरू होई गै  तां असां एह चर्चा गजलकार, लेखक कनै अनुवादक द्विजेंद्र द्विज होरां दे विचारां नै सुरू कीती। तिस पर ठियोग देयां लेखकां भी चर्चा कीती कनै मुंशी शर्मा होरां सुआलां पर अपणे वचार भी रखे। तिसते परंत पवनेंद्र पवन, कथाकार मैडम चंद्ररेखा ढडवाल, राजीव कुमार "त्रिगर्ती", भूपेंद्र भूपी, नवीन शर्मा, सुरेश भारद्वाज निराश, रमेशचंद्र  'मस्ताना' कनै फिरी आखर च मुक्‍त कंठ कश्‍यप उर्फ प्रेत होरां दे विचार तुसां पढ़े। 
अज गप्‍पी डरैबर होरां इसा चर्चा दा पुछल्‍ला मतलब tail piece पेश करा दे।



1. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन असां दे मुल्के दियां दूइयां भासां दे मुकाबले च कुतू खड़ोंदा
गप्पी डरैबरः कुथु खड़-नां। इसजो लई लीखणे वाळा ही नीं खड़-दा। जाह्लु  भी कुती खड़ी नें गलाणे दी बारी औंदी ता हिंदी ग्रेज़ी गलाणा लगी पोंदा। म्हाचले दे नेतेकनै बडे लोग बही नैं खरी प्हाड़ी बोलां कनै मैक हत्थें आया ता लग्‍गी पौआं  हिन्दी सटणा। असां  पहाड़िया च अपणयां याणयां अग्गे नीं खड़ दे ता असां दे लीखयो कताबां च ही रोणा। जेड़े गवईऐ पहाड़ी गीतां गांदे सैह भी मैके पर किछगलाणा पोऐ ता पहाड़ी नीं गलांदे।

2. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी भासा च इतनी समर्थ्‍या है भई अजकिया जिंदगिया दी अन्‍नोह्-बाह् दौड़ कनै सारे ढक-पळेस लखोई सकदे? कि एह् चील्‍हां दे डाळुआं झुलाणे जोगी ई है
गप्पी डरैबरः  अरो, समर्थया भाखा बोलणे कनै लीखणे वाळयां च होंदी। बोलदे नां जोरे वाळे दा पत्थर कुआळिया। नीं ता खेलदे रेह्या ऊचण गिट्टियां। ग्रेजां च समर्थया था। तिन्हां अपणी भासा सारिया दुनिया च चलाई ती। असां दा ता एह् हाल है, असां दे क्हरा च पंजाबीये पंजाबीया च बिहारिये बिहारीया च अपणा सौदा बेची जा दे  कनैं असां फ फ करादे। कोई लीखगा ता लखोई जाणे। ढक भी कनै पळेस भी। जे ऐही रोंदे रेहंगे, बुरा जमाना आई गिया, सूर कणका खाई गिया। ता किछ नीं होणा। ऐहक्या गल बणी मितरा।- जेह्ड़ा चील्‍हां देया डाळुआं झलाणे जोगा होंगा, तिन्नी डाळु ही झलाणे। इस च पहाड़ी भासा क्या करी सकदी।

3. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन कनै पाठकां दे रिस्‍ते दी कदेई सकल बणदी है ?   इस ताईं होर क्‍या क्‍या करना चाहिदा
गप्पी डरैबरः सकल बणने ताईं रिश्ता जमणा ता चाही दा। एह ता एही गल होई चणे खेत कुड़ी पेट आ जुआइया मंडे खाई लैह्। जे कोई पहाड़िया दा पाठक है ता पटारिया च पाई लेया। सब लिखी जा दे कईयां दा लिखया दिखी देह्या  लगदा, भई लिखणे वाळे अप्पुं भी नीं पढ़या। मैं ईक्की ख्बारा च पढ़या, लोकां जो पहाड़ी ग़लाणे च शरमा लगदी। जे शरमाई ने लोक लुकी-लुकी पढ़दे होंगे ता सकल ढकोईयो है। शरमा दा चादरू खुड़गा। तांही पता लगणा सकला दा। पाठकां दा पता नीं कवियां जो श्रोते भी नीं मिला दे। उपरे ते कवि भी अपणी अपणी सणाई खिसकी जांदे। अखीर वाळयां जो खाली कुर्सियां ही मिल्दियाँ। इत बम्बई मेरा ठीक है। सारयां जो पता है। कई सयाणे पुच्छ दे। कुण कदेही कनै पहाड़िया दी ता लिपी ही नीं है। तूं लीखदा क्या?
होर किछ करने दी जरूरत नीं है। जेह्ड़ा करा दे, सैही करा। देह्या लिखा कि लोक टोळी नें पढ़न। जियां लोकां पिछले जमाने च देवकीनंदन खत्री जो पढ़ने ताईं हिंदी सिखी थी।

4. अगलिया पीढ़िया तक तुसां दी गल-बात किञा पूजदी
गप्पी डरैबरः अगलियाँ पीढ़ियां तक सैही गल पूजदी, जेह्ड़ी माले नैं जुड़ियो होये कनैं  बाक़ी गलां अपणे धी-पुत्तर भी नीं सुणदे। नां असां सुणाणे दा खतरा लेणां चांह्दे। किछ गलाईऐ भी ता सैह् कन्‍नां फेटयां पाई लैंदे कनै वोलदे जबरा जबरी इयां ही बकदे रैह्न्दे। हुण माल ग्रेजिया च है ता जितणी कि गठी है, देई ता। बाकी ग्रेजिया दिया दकानां ते नगद-धुआर हस्सी नै रोई ने लगयो खरीदणा। इन्हां दकानां जो पब्लिक स्कूल बोलदे। इक पराणी कहावत है घोड़े जो पाणीये तिक्कर नी सकदे पर पाणी प्याई नीं सकदे। असां जो मांऊं पहाड़ी दुधे च प्याई थी।  हुणकियां मांऊं थोड़ी बौह्त प्यादियां, गांह ता गासला ही मालक है। बाकी असां कोस्त बड़ी करा दे पर घोड़यां दे मुंहें असां अप्पुं ही हिंदी-ग्रेज़ी लगाई तियो।

5. तुसां दे स्‍हाबे नै अगली पीढ़ी पहाड़िया जो भासा बणाणे दा ख्‍यो करह्गी कि गीतां सुणदेयां गांह् बधी जांह्गी?  
गप्पी डरैबरः इस मोह्ले च जित्थु मा-बब्‍ब ग्रेज़ी गीत हिंदिया च गा दे, अगली पीढ़ी गीतां सुणी लैगीं तां भी बड़ी गल है। कुथी गांह् जाई भी कुंजू चंचलो ता याद ओंगे। कैंह कि कुंजू चंचलो ता सारियां भासां ते ऊपर हन। मेद ता है जे  ग्रेजिया दी  बरखां ते असां दियां हिंदी पहाड़ी बची गईंयां ता अगलिया पीढ़ीया पहाड़ी टोळी लेणी है। जियां फिल्मा च बचपने च सुणयो गीते सुणी भैंण-भाई मिली जांदे। मेद ता करना नीं चाही दी कैंह कि जिसा पीढ़िया जो  शिक्षा असां वदेश जाई नोट बणाणे दी देया देया दे ता सैह भासा बणाणे दी ख्यो-स्यो किंया करी सकदी। 

6. तुसां दे स्‍हाबे नै अज आम जिंदगी जीणे ताईं सिर्फ इक्‍की भासा नै कम चली सकदा कि इक्‍की ते जादा भासां जरूरी हन ?  

गप्पी डरैबरः कम ता भासा बगै़र भी चली सकदा। गुंगे-बैह्रे भी जिंदगी ज़ी लैंदे। एह इसा गला पर निरभर है भई तुसां जीणां चाह्ंदे या कम चलाणा चाह्ंदे।  इकी ग्रेजिया नैं भारत सरकार कम चलाई सकदी ता असां कजो पाळने मते तोते। जे जीणां है ता माबोली कनै हिन्दी थोड़ी देही ग्रेज़ी ता चाही ही दी बाकी फंगां दी डुआरी है। जितणे अंबर नपणे उतणियां सिखा। मांऊं कनै भाषां दिंदीयां ही दिंदीयां। लैंदियां किछ नीं।
गप्पी डरैबर

Saturday, March 9, 2019

पहाड़ी भासा दे बारे चर्चा – अज के हलात कनै गांह् दी चिंता




पहाड़ी भासा दे बारे च चर्चा करने ताईं असां मतेयां लखारियां जो छे सुआल भेजयो थे। जुआब औणा सुरू होई गै  तां असां एह चर्चा गजलकार, लेखक कनै अनुवादक द्विजेंद्र द्विज होरां दे विचारां नै सुरू कीती। तिस पर ठियोग देयां लेखकां भी चर्चा कीती कनै मुंशी शर्मा होरां सुआलां पर अपणे वचार भी रखे। तिसते परंत पवनेंद्र पवन, कथाकार मैडम चंद्ररेखा ढडवाल, राजीव कुमार "त्रिगर्ती", भूपेंद्र भूपी, नवीन शर्मा, सुरेश भारद्वाज निराश कनै फिरी रमेशचंद्र  'मस्ताना' होरां दे विचार तुसां पढ़े। अज इस चर्चा दी अगली कनै आखरी मुक्‍त कंठ कश्‍यप कड़ी होरां पेश करा दे।

सारे ई जाणदे भई मुक्‍तकंठ कश्‍यप कोई लेखक भाऊ ई है जेह्ड़ा नां बदली नै फेसबुका पर खरी-खरी सुणांदा। असां दे सुआलां दे जवाब भी इन्‍हां अपणे सुभावे मुताबक खरे-खरे ई दित्‍ते हन। दूई गल एह् भई इसा चर्चा कनै असां जगत परसिद्ध कांगड़ा कलम दे लघु चित्र लाए हन। कइयां तस्‍वीरां कनै टाकरी लिपि चे लिखियां लैणां भी मिलियां हन। एह् तस्‍वीरां कनै टाकरिया जो देवनागरिया च लिखणे दा ख्‍यो असां दे मितर प्‍यारे पद्मश्री विजय शर्मा होरां कीता। अजकिया कड़िया च तिन्‍हां दिया कताबा दी छवि है। पिछले म्‍हीनैं विजय शर्मा होरां दियां तसवीरां दी नुमाइश अहमदाबाद लगियो थी।


1. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन असां दे मुल्के दियां दूइयां भासां दे मुकाबले च कुतू खड़ोंदा

मुक्‍त कंठ कश्‍यप: असां दे मुल्‍के दियां दूइयां भाखां दे मकाबले असां मते घट हन। इक ता लखोया भी घट कने दूसरी गप क्‍या भई अनुवाद भी नी होई सकेया। अनुवाद होणे ताएं कोई सैह देही गल भी होणा चाहीदी। कौड़ी गल है अपर सच्‍ची है भई देसराज डोगरा होरां दी कवता चाचू गरधारी, सागर पालमपुरी होरां दी नजम संझ ढली...पीयूष गुलेरी होरां दी बींडे, प्रेम भारद्वाज होरां दीयां भेड़ू, तोते, फरड़ू बिंबां वालियां गजलां, कमल हमीरपुरी होरां दी क्‍हाणी पितलू दा हुक्‍का....एह सब याद रहणे वाळियां लिखतरां हन। द्विज होरां दीयां गजलां कुडि़यां... अपर कुनी अनुवाद कित्‍ता। नी कित्‍ता। असां भेडू कौम हन। जेहड़े अप्‍पू भेडू होन तिन्‍हां भेडुआं पर कजो लिखणा। दूसरी गल एह है कि भई 'माया' कने 'जौंढे' ते अलावा या बोलदे प्‍हाड़ां ते गांह कुसी जो होर सुझदा ही नीं। कैंह नी लखोयादस्‍सा। चला छड्डा। इसते अलावा खरा होया भई अनुवाद नी होया। चोरियां नी, डकैतियां पकड़ोणियां थीयां। कुण गीत पाकिस्‍तानी फिल्‍मा च आया, मेहदी हसने गाया, भारते च आया, लोकां प्‍हाड़िया च लोआह्या कने अपणा गीत बणाई करी चढ़ाया। कजो करने अनुवाद? नंगा होणे जो? दूसरियां भाखां भी खरियां हन कने लोक भी। एत्‍थू, तू मिंजो मैं तिज्‍जो खां, भासा खरी लेकिन लोक माड़े। मिंजो समेत।  कविता दा मिहणताना खाने वाले मते। क्‍हाणियां लिखणे वाले घट। उपन्‍यास कुनी पुच्‍छेया कने बाकी चीजां जाणै खड्ड। 

2. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी भासा च इतनी समर्थ्‍या है भई अजकिया जिंदगिया दी अन्‍नोह्-बाह् दौड़ कनै सारे ढक-पळेस लखोई सकदे? कि एह् चील्‍हां दे डाळुआं झुलाणे जोगी ई है
मुक्‍त कंठ कश्‍यप: चीलां दे डाळू झलाणे जो तुसां इतणा होर तरीके नै कैंह लेया दे। सैह भी इक कम्‍म है। मता जरूरी है। घालू मजूर जाहलू थकी जांदा, रोड़ियां कुटणे वाळे जाहली थकी जांदे, तां डाळू झुलणा ही चाहिदा। हर भासा अपणे आपे च पूरी हुंदी। सैह पसीने जो भी पूंझदी, जेबा बखी दिखणे जो भी गलांदी कने डाळुआं भी झलांदी। अन्‍नोबाह खिट कने ढक प्‍ळेस भी लखोई सकदे। लिखणे वालयां च कमी है। बेईमान हन  मते। जीया दे कुछ कने लिखा दे कुछ। पैरें बूट नी, गाणा सांडुए दा मदान। मूंहें पकराली बज्झियां कने गाणी म्‍हाचले दी सुंदरता। जीणा किछ, गाणा किछ। होणा किछ, लगणा किछ। 

3. तुसां दे स्‍हाबे नै पहाड़ी लेखन कनै पाठकां दे रिस्‍ते दी कदेई सकल बणदी है ?   इस ताईं होर क्‍या क्‍या करना चाहिदा
मुक्‍त कंठ कश्‍यप: कोई सकल नी बणदी। बेहली डईं-डईं है भलेओ। कोई नी पढ़दा। सकल बणै भी कीहयां। हुण तां पिट्ठीं भी सैह खरकोदियां जेहड़ियां इक्‍की दूए दीयां खास होन। जे पिठ पसंद नी, फलाणा गळत लिखा दा। जे पिठ पसंद आई गेई ता फलाणे कलम तोड़ी ती। इक्‍की दूए जो कताबां बंडा दे। खरीदणा कोई नी चाहंदा। लारां चड़ांदे भई मुख्‍त मिल्‍ले ता गल बणै। करना एह चाहिदा भई सारे खरीदी करी पढ़ने दी आदत पाह्न। घस्‍टोरी छडणा पौणीं। कने खरा खरा गलाणा पौणा। एह नी भई काणे जो नैनसुख कने गंजे जो जुल्‍फी राम गलांदे रेहया। कने जेह्ड़ा कोई जुलफी राम होए तिसजो गंजा राम गलाई रखणा। असां हिमाचली इस कम्‍मे च ईमानदार नी हन। 

4. अगलिया पीढ़िया तक तुसां दी गल-बात किञा पूजदी
मुक्‍त कंठ कश्‍यप: -इन्‍हां भासां च पुजदी: भिंदी, भिंगलिश, हिमपहाड़ी। भिंदी मतलब प्‍हाड़ी हिंदी, भिंगलिया मतलब पहाड़ी अंग्रेजी कने पहाड़ी मतलब हिंदी सुरां आळी प्‍हाड़ी। असां अधमसाणिये थे कने अगली पीढ़ी पूरी प्रेत है। प्‍हाड़ी छड्डा, होर भी कख नी औंदा। असां ऐसे पासें जीया दे जित्‍थू हिंदी 'वीक' है, अंग्रेजी 'कमजोरहै कने प्‍हाड़ी बोलणे च सरम औंदी। 

5. तुसां दे स्‍हाबे नै अगली पीढ़ी पहाड़िया जो भासा बणाणे दा ख्‍यो करह्गी कि गीतां सुणदेयां गांह् बधी जांह्गी?  
मुक्‍त कंठ कश्‍यप: दिखा जी। मुस्‍कल लग्‍गा दा। कुसी नी ख्‍यो करना। सौए ते पंज लोक ही निकळने। बस मती मेद मत ला भाऊ।

6. तुसां दे स्‍हाबे नै अज आम जिंदगी जीणे ताईं सिर्फ इक्‍की भासा नै कम चली सकदा कि इक्‍की ते जादा भासां जरूरी हन ?  
मुक्‍त कंठ कश्‍यप: इक्‍की भासा ने कम तां चली सकदा जे कुनी सारी उम्र इक्‍की ठाहरी रैहणा होए, या चुप रहणा होए, या कोई ब्रह्मज्ञान लेई चुक्‍केया होए। मतियां भासां औणियां चाहीदियां। जरूरी हन। दिखणा चाहिदा भई कुथू कुण देही गल कीह्यां गलोदीं। अपर जित्‍थू इक भी भासा नी औंदी होए, तित्‍थू इक ता ओए। 
मुक्‍तकंठ कश्‍यप




Sunday, March 3, 2019

पहाड़ी भासा दे बारे चर्चा – अज के हलात कनै गांह् दी चिंता


टाकरी लिपि दे फौंट डाउनलोड करी नै कंप्‍यूटरे पर टाइप करी सकदे। एह लग गल है भई जादातर नागरी लिपि चे ई लिखदे हन पर कुछ टाकरी प्रेमी भी हन। एह तसवीर असां सांभ वेबसाइट ते लयी है। तस्‍वीरा पर क्‍लिक करी नैै पूरी जानकारी मिली सकदी। एह साइट कार्टूनिस्‍ट अरविंद शर्मा होरां चलांदे। 


पहाड़ी भासा दे बारे च चर्चा करने ताईं असां मतेयां लखारियां जो छे सुआल भेजयो थे। जुआब औणा सुरू होई गै  तां असां एह चर्चा गजलकार, लेखक कनै अनुवादक द्विजेंद्र द्विज होरां दे विचारां नै सुरू कीती। तिस पर ठियोग देयां लेखकां भी चर्चा कीती कनै मुंशी शर्मा होरां सुआलां पर अपणे वचार भी रखे। तिसते परंत पवनेंद्र पवन, कथाकार मैडम चंद्ररेखा ढडवाल, राजीव कुमार "त्रिगर्ती", भूपेंद्र भूपी, नवीन शर्मा कनै फिरी सुरेश भारद्वाज निराश होरां दे विचार तुसां पढ़े। अज इस चर्चा दी अगली कड़ी रमेशचंद्र  'मस्ताना' होरां पेश करा दे। 


1. तुसां दे स्हाबे नै पहाड़ी लेखन असां दे मुल्के दियां दूइयां भासां दे मुकाबले च कुतू खड़ोंदा
रमेशचंद्र  'मस्ताना':    पहली गल्ल तां एह है जे म्हारिया  भाखा दा नां  सारे प्रदेसे दे कवियां - लखारियां-बुद्धिजीबियां कने हिमाचल अकैडमी दे प्रस्ताबे नै हुण प्हाड़ी दी बजाय  " हिमाचली "  मन्नी लेया है। 

जिह तिकर इसा भाखा च लेखन दी गल्ल हैसैह एह है जे बड़ी पैहले ते इसा भाशा च लखोन्दा रेहया कनै  अज्ज बी लखोआ दा।  छपा दा कनै प्रकाशत कितणा-क होआ दाएह गल्ल बखरी है कनै इस च केई मजबूरियाँ बी हन।  अज्जकल सोशल मीडिया पर बी काफी कुछ  साह्मणे औआ दा है।  जे कुछ घाट बी है तां सैह सिरफ लखारियां-बुद्धिजीबियां - यो सहायता कनै कोई हौसलाअफजाई नी हुणे  कारण है। जे अज्कणे हालातां च मन्नता मिले कनै केन्दर सरकार जां साहित्य अकादेमी  : नौंई दिल्ली म्हारिया  म्हाचली भाशा यो सबीकृति दै तां केई कमियां बी दूर होई सकदियां।  भौंए बाकी प्रदेसां दीयां  भाखां दा दायरा बड्डा है जां बोलणे आल़े जियादा हन पर म्हाचली बी जेकर ईक्की नीं तां उन्नियां ते बी घट्ट नी है।  हालात कनै संस्कार  बखरे होई सकदे। 

2. तुसां दे स्हाबे नै पहाड़ी भासा च इतनी समर्थ्या है भई अजकिया जिंदगिया दी अन्नोह्-बाह् दौड़ कनै सारे ढक-पळेस लखोई सकदे? कि एह् चील्हां दे डाळुआं झुलाणे जोगी ई है
रमेशचंद्र  'मस्ताना':     म्हाचली भाखा प्हाड़ां ते बगदे झरूड़ुआं  दे मिट्ठे पांणिएं सांही मिट्ठीछैल़ कनै रस्सली है।  इस च कुसी बी भाऊ कनै विचार  यो रक्खया-पेश किता जाई सकदा है।  भौंए म्हाचले दे बारहां जिलेयां च  लग-लग नाएं नै बखो बखरियां भाखां हन पर एह बी सच्ची गल्ल है जे कबायली लाकेयां कनै दूर दराज दे दुरगम लाकेयां दीयां बोलियां यो  किछ परांणे रूपे कारण समझणे च तंगी हुन्दी होए पर बाकी तां तकरीबन सारियां ही भाशां इक्-दूए दीया समझा च आई जांदियां हन।  लिखणे आस्तें बी जेहड़ियां देवनागरी लिपिया च लखोआ दियांतिन्हां च तां कोई  समस्या नी हुणा चाहिदी।  मैं-मैं जां मेरी-तेरी दी गल्ल छड्डी नै सिरफ कनै सिरफ इक्की भाशा दी गल्ल  हुणा चाहिदी, तिसा दी मन्नता तांई कोसत हुणा चाहिदी। इस च सरकाराभाशा बभाग कनै म्हाचल अकैडमी सौगी-सौगी म्हारे प्रदेसे कनै संसद च बैठयो नेतयां दी राजनीतिक इच्छाशक्ति दा हुणा सारेयां ते पैहलें जरूरी है। कैंह जे जिह तिकर इस बारे च नौंए सिरें प्रस्ताव पास नी हुन्दा है, कनै केन्दर दी साहित्य अकादेमी इस जो मन्नता नी दिन्दी हैतिस तिकर तां किछ होई ही नी सकदा है।  भाशा कोई बी होएकवियां - लखारियां-बुद्धिजीबियां दा इसदे बाद्धे बास्तें बड़ा-बड्डा जोगदान हुन्दा कनै तिन्हां यो परोत्साहन दैणा सरकारा दा पैहला फरज हुणा चाहिदा । इस बास्तें  एह जरूरी है जे म्हाचल प्रदेसे च मान-सम्मानां दी जेहड़ी रुकियो प्रक्रिया है  सैह बी तौह्ली शुरू हुणा चाहिदी। 
3. तुसां दे स्हाबे नै पहाड़ी लेखन कनै पाठकां दे रिस्ते दी कदेई सकल बणदी है ?   इस ताईं होर क्या क्या करना चाहिदा
रमेशचंद्र  'मस्ताना':      अज्कणे मौहल च लेखक कनै पाठक जां शरोतां दा रिस्ता कुछ - कुछ  घटदा जा दा है।  शरोता तोपणा तां बड़ा टेढ़ा कम्म होई गिया है।  जे पाठक नी मिलगा तां  लेखक  लिखगा कनै छापगा कुस्स वास्तें, कनै जे शरोता नी मिलगे तां  कवि सुणांगा कुस-यो!  इन्हां दून्हीं दा रिस्ता कुसी सिक्के दे दून्हीं पासेयां आल़ा है।  पाठक जो एह मन्नणा चाहिदा जे तिन्नी कुछ लिखणा है तां सैह पढ़ै जियादा ते जियादा कनै जे बोलणे दी कला सिखणी है तां सुणें जियादा ते जियादा । स्हांजो कनै सरकारा यो बी स्कूली स्तरे ते ही इसा गल्ला दी पैहल करणी चाहिदी। 

4.   अगलिया पीढ़िया तक तुसां दी गल-बात किञा पूजदी
रमेशचंद्र  'मस्ताना':    अगलिया पीढ़िया यो पढ़ाइया ते इलाबा संस्कार दैणेमां बोली दी इज्जत करणे कनै रीत परम्परां दी साज सभाल़ करणे दी सिख-मत दैणें दा कम्म  घरे दे बुजुर्गमास्टर - भैणजियां कनै लखारी - साहित्तकार ही करी सकदे हन।  मेरी अपणी कोसत एह रैहन्दी है जे मैं कनै मेरे साहित्तिक मित्र प्रभात शर्माअसां  जित्थू बी दूर दराज कनै कबायली इलाकेयां च जान्दे तां सारेयां ते पैहलें स्कूलां च जाई ने इन्हां चीजां कनै गल्लां बारे जरूर स्कूली बच्चेयां नै गल्ल बात करदे कनै अपणा संदेश असां  दिन्दे।  नैतिक सिखिया, रीतां-परंपरां दी गल्ल, अपणे  भाऊ-वचार लिखणे कनै बोलणे  दी गल्ल साझी करणे सौगी-सौगी तिन्हां यो कबता बगैरा करणे दी बी सलाह  दैणे दी पूरी कोसत करदे। 
5.  तुसां दे स्हाबे नै अगली पीढ़ी पहाड़िया जो भासा बणाणे दा ख्यो करह्गी कि गीतां सुणदेयां गांह् बधी जांह्गी?  
रमेशचंद्र  'मस्ताना':    इस सुआले दा जबाब दैणे तांई किछ-किछ बेदण-पीड़ होआ करदी है ।  नौंई पीढ़ी  मां बोलिया नै सैही प्यार  करा दी है कनै लगाब रखा दी हैजिन्हां दैं घरे-च बुजुर्ग हनमाँ बोली  बलोन्दी है कनै अपणियां भाखा दे संस्कार  जिन्हां यो दित्ते जान्दे हन। दुखे दी गल्ल एह बी है जे असां  बच्चेंयां यो किछ दस्सगे-सखाल़गे ही नी तां तिन्हां तां फिरी हिन्दी - अंग्रेजी, हाय-बाय, डिस्को-बिस्को कनै मेरा-मेरा ही सिखणा है।  अज्ज घरां च रीत-परम्परां दी गल्ल कनै जीवन-मूल्लां दी कीमत दस्सणे आल़े घटदे जा दे। सच्ची गल्ल तां एह है जे दादू-दादीअम्माँ - बाबा दे साथे ते बधी नै संस्कारां दी सिख-मत दैणे आल़ा होर कैई होई ई नी सकदा है, पर इसा गल्ला पर अज्ज गौर करणे आल़े कितणे-क रेही गे हन!  प्हाड़ी  बोलीप्हाड़ी संस्कार गीत हुण कुण गा दा!  सब डी जे पर लक्क मटकांणे यो मचला दे हन। 
रमेशचंद्र  'मस्ताना'
6. तुसां दे स्हाबे नै अज आम जिंदगी जीणे ताईं सिर्फ इक्की भासा नै कम चली सकदा कि इक्की ते जादा भासां जरूरी हन ?  
रमेशचंद्र  'मस्ताना': अजोकी जिन्दगी च इक्की भाखा नै कोई बी कम्म चलणा  औक्खा है।  नौकरी जां पैसा कमाणें तांई हिन्दिया सौगी अंग्रेजिया दा ग्यान हुणा जरूरी है। घरे ते बाहर जांणा है तां बी ओत्थू दी भाशा जां हिन्दी  अंग्रेजी जरूर औणा चाहिदी। इस सब ते इलाबा एह बी जरूरी है जे अपणी मऊ बोली यो बी मांहणुआं यो नी भुल्लणा चाहिदा।  तिस दे प्रति बी लगाव हुणा चाहिदा।  लेखक - कवि-साहित्तकार  जां बक्ता हुणे बास्तें तां जितणियां जियादा ते जियादा  भाशां दा ग्यान होऐसैह उतणा ही फायदेमंद हुन्दा।