बड़े साल पैह्लें इक दिन मैं कनै मेरा इक दोस्त इक्की हटिया च थे बैठयो। धर्मसाळा, कचैहरी अड्डे पर। तदूं हाली काफी हाउस हई नी था खुल्लेया। कालजे च पढ़दे थे। अप्पू जो कलाकार कनै इंटलैक्चुअल समझदे थे। पढ़दे, लिखदे, ड्रामयां करदे। सिगटां फूकदे। काळियां चाहीं पींदे। बैह्सां करदे। कोई बड़ी गूढ़ी गलबात थी लगियो। मेरे साह्मणें मेजे पर तूलियां दी डब्बी थी पइयो। मैं गल्लां घट कीतियां। इक्क इक्क तूली कड्ढी नै इक डिजैन बणाई पाया। तिंग-बड़िंगा। कई मंजिला। असां गल्लां छड्डी नै तिहदा ई मतलब लगी पै कढणा।
जदूं ड्रामे लई नै दुयां सैहरां जो जांदे तां असां दोआ जणे रातीं यो मटरगश्ती करदे। फिरी कुतकी जाई नै बही जांदे। कोठयां पर। पैड़ियां पर। रस्तयां च। चुपचाप। गलबात नी करदे। हटी नै औंदे तां लगदा जणता बड़ियां गैहरियां गल्लां करी नै आए। सारियां उआजां तां साहढ़े अंदर ई बजा दियां हुंदियां। बाहर सिर्फ तूह्लियां दी डब्बी ई हुंदी। खिड़-खिड़ करदी। एह दोस्त हुण बी है। पर इञा राती जो अणबोलियां गल्लां करने दा मौका नी मिल्ला। कई साल होई गै। हुण तिनी बी तूह्लियां दी डब्बी छडितियो। लाइटर रखी लेह्या।
इन्हां दिनां ते होर पैहलें मांमेयां दें जांदे थे तां ओथी किस्मा-किस्मा दा बालण हुंदा था। तिस च सन्याहडू बी हुंदे थे। बियूहळे दियां सुकियां छिटियां। चिटियां। चुत्थी-चुत्थी नै चमड़ी धेड़ी दिंदे तां निकळदियां चिटियां छिटियां। सुक्की नै एह् अंदरे ते पोलियां होई जांदियां। चुल्हे च पा तां धूं पिछले पासे ते निकळणा लगी पौंदा। छोटे हुंदेयां इन्हां सन्याहडुआं दियां सिंगटां पींदे थे। तदूं असली सिगटां पीणे दी हिम्मत कुहजो च थी।
एह मजेदार गल है। बियूहळे दियां हरियां छिटियां मास्टरां देयां हत्थां च हुंदियां थियां। अपर उपड़दियां मुंडुआं देआं हत्थां पर थियां। बुढ़ेयां जो भी पसंद हुंदियां थियां हरियां छिटियां। लप-लप करदियां। पैहल्कयां मास्टरां कनै बुढ़ेयां जो झफणे दा शौक हुंदा था। बैहड़ू कनै छोहरू दिख्या नी कि हत्थें खुर्क लगी पौंदी थी। ब्यूहळे जो इन्हां दा ई साप लग्गा होणा। ब्यूहळे दियां हरियां छिटियां खड्डां, नाळुआं, चोआं च पत्थरां हेठ दब्बी दिंदे थे। छिटियां दी खल्ल फुल्ली नै ढिल्ली होई जांदी। फिरी सैही बुढ़े तिन्हां पूल्यां जो बाहर कड्ढी नै सपड़ां पर झफदे। ऐसा झफदे भई चमड़ी उदळी जांदी। छाला ते बणदा सैल कनै छिटी बणदी सन्याह्डू। सैला ते बणदी रस्सी। गोरी चिट्टी कनै नर्म। इस सैला नै मंजेयां भी बुणदे। ब्यूहळे दा कर्मफल ई होणा। झफणा कनै झफोणा। बाह भई बाह। ब्यूहळा तेरा भी मुकाबला नीं। पत्तर खाहदे डंगरेयां। मार खाहदी छोकरुआं। कनै सैला नै बुणेयो मंजे पर सौणा दादुएं।
इक बगत एह बी था भई दातण बहणे दी करदे थे। कदी कदी तिरमिरा बी मिली जांदा था। मरूदां, खोड़ां, नींबुआं दे पत्तेयां नै दंदा मांजिए तां बड़ी देर सुआद मुहां च रैंह्दा। खोड़ां दिया छाली दी बीड़ी कनै बंग्गां परांदुआं दे सगुन गोदां च पांदियां थियां नूहां कनै धियां। तुलसिया दे बूटे बगैर घर सुन्ना ई रैंह्दा था। पूजा करनी होऐ तां अंबां दे पत्तर। हवन करना होऐ तां अंबां दियां समधां। बेद गडणी होऐ तां केळे दे धड़। पतळां बणाणे ताईं टौरया दे पत्तर। कुसी जमाने च टौरया दे छतरोड़ू बी बणदे थे। बंझां दियां टोकरियां, डल्लां, चंगेरां, छाबड़ियां, छक्कू। खजूरां दियां पंदीं कनै बिन्ने। पुआलां दियां बंदरियां।
पलियां, गोहडां, मकानां, कोठ्यां, मैहल-दुमैहल्यां बणाणे ताईं तां टाहली, चील, दयार सेवा च हाजर रैंह्दे ई थे। बंझ कनै ओई भी बाल लाई दिंदे थे। एह थे बड-बडे बूटे। जाहली तक धरती पर खड़ोते रैह, डाळुआं नै हौआ झुलांदे रैह। शहीद होई नै मकानां दियां थमियां कनै कड़ियां बणे। बूटेयां, रुक्खां, फुल्लां, बेलां नै स्हाड़ा खाण-पीण, खेती-बाड़ी तां चल्ली-ई-चल्ली, लोकाचार, लग्गचार भी बूटयां बगैर पूरा नीं होया। जमदेयां, पळदेयां, खांदेयां, बैंह्देयां, कमांदेयां, मरदेयां, बूटे साढ़े अंग-संग रैंहदे आए। लकड़ी न होऐ तां दाह-संस्कार नी होई सकदे।
माता दां अपणेया जायां नै बड़ा गाढ़ा कनै गूढ़ा सरबंध हुंदा ऐ। बूटे दी कुर्बानी भी घट नीं ऐ। बूटा जींद्यां जी तां साह्ड़े जन्मे ते मौता तक साथ दिंदा ई ऐ, मरी नै बी साढ़े कम्मैं ई औंदा। जे असां रुक्खे जो बड्ढी लइए तां भी तिनी कदी थम्मी, कदी सोठी, कदी पैड़ी बणी नै खड़ोई जाणा ऐ कनै जे रुक्ख अपणिया मौती मरगा तां बी तिनीं साहड़यां अगलियां पुश्तां ताईं धरत-समाधी लई लैणी। लक्खां साल पुराणे रुक्ख धरती हेठ सुत्तेयो हन। सुत्तेयो सुत्तेयो ई सै: कार्बन बणी गै। कदी सै: सांजो कोयला बणी नै सेक दिंदे, कदी हीरा बणी नै चमक। तिन्हां दा धर्म ई ऐ देणा। तिन्हां दा कर्म ई ऐ देणा।
मेरा दिल करदा मैं घरैं औंआं तां देह्ळी पर मत्था टेकी नै कदम अंदर रखां। थमियां गैं पूजां तां तिस बूटे जो जफ्फी पाई लेयां जिनी अपणिया छातिया पर आरे दी धार झेलियो। खिड़किया ब्हाल जाई नै खड़ोआं तां तिह्दियां डाळियां च पींहग पई जाऐ। मैं बड्डा झूटा लेयां कन पत्तेयां नै भरयो बूटे दे सिरे पर हत्थ फेरी औंआं। जिनीं मेरिया जिंदगिया च खिड़कियां खोलियां, तिहते गैहरा दोस्त होर कुण होई सकदा। मैं तूहलियां दे डजैन बणां भौएं रातीं जो चुपचाप बैठां, दोस्त तां सौगी ई है। मेरे अंदर।
No comments:
Post a Comment