पहाड़ी भाषा दी नौई चेतना .

Tuesday, February 18, 2025

दुर्गेश नंदन दियां कवतां

 


अज पेश हन कवि, नाट्यकर्मी, संस्कृतिकर्मी, दुर्गेश नंदन होरां दियां चार कवतां। 

मूह्रली तस्वीर : देवदार दिया लकड़िया कुरेदी नै बणाइयो कलाकृति - कलाकार : मुदित सेठी   


   1   

साईकला दा झूटा.....

साईकला दे झूटे दा अपणा नंद था

खेलां च खेल थी कनै परमानंद था

 

कुसी कुसी ल होंदी थी साईकिल तदूं

छिक्की कनै घंटी लगियो होंदी थी

कैरियर पर बैठदी थी सुआरी

लगदा जंघां दा बड़ा दम था

 

एटलस होंदी थी कम्पनी

रंग लाल काल़ा होंदा था

बच्चेयां दे भी होंदे थे सैकलू

कैंची साईकिल चलाणे दा भी नंद था

 

लगाई दिंदा जे था कोई झूटा

ता चेहरे दी रौणक ही लग होंदी थे

एह जे फोटुए च लुब्बा दा ना बच्चा

दे देई खुशी बजोंदी थी

 

घंटी करदी थी टण टण टण

चक्केयां पर फुल्ल बेल बणोंदी थी

मुठ्ठे सैकला दे लगदे थे सैले प्यूल़े

जंदरे दी भी टोह्र होंदी थी

 

आये स्कूटर स्कूटी मोटरसाइकिल

साईकल जरूरता दीया जगह खेल होई

अजकल बच्चे रेसर बणयो

रेट देह् सैकलां दे कि सुणी जाह्न भतोई

 

मेरे ल भी साईकिल होंदी थी

बड़े कम्मे औंदी थी

घरे दा सौदा पतरा औंदा था

घुमणे दी भी मौज औंदी थी

 

हुण साईकिल पुराणी होई

अगणे कंडे रैहंदी खड़ोई

मुन्नु कदी कदी चक्कर लांदा

अंगणे च साईकिल खूब घुमांदा

 

मिंजों भी बचपन याद औंदा

मैं भी साईकला पर था बोंहदा

कदी कैरियर पर बैठी जांदा था

कदी डंडे बैठी झूटा लांदा था

 

पैहलें कैंची साईकिल चलाई

फिरी काठिया पर सीट बणाई

वक्त इसा फोटुआ दिखी याद गया आई

साईकिल कांगड़े शाहपुर घुमाई

 

नागे दा फेरा साईकला पर लाया

चामुंडा त्रिलोकपुर भी फिरी आया

तदूं सड़क छोटी थी पर नंद था

स्पीडा दा कोई द्वन्द न था

 

कदी कदी रेस भी लगदी थी

पैडलां दी जोर अजमाईश चलदी थी

एह भी इक खेल था

खेले च बड़ा ही आनंद था

 

साईकला दे झूटे दा अपणा नंद था

खेलां च खेल थी कनै परमानंद था

 

 

   2   

लिखणू ..

अंगण मिट्टीया दा था ता पौंदा था लिखणू

सगरांदी, जामणिया, मोखे, ब्रते दा लिखणू

छोटा लिखणू, बड्डा लिखणू, गोल लिखणू, चकोर लिखणू

 

लिखणूये पाणे दा भी दा होंदा था

ईह्यां ही थोड़ा ना लिखणू पौंदा था

पैहलें अंगण बौंकरियां नैं सतोंदा था

फिरी माड़ा माड़ा पाणी छड़कोंदा था

गाई दे गोह्ए च सैला रंग पाई

चौकी, चौका, पीड़ू पौंदा था

सुकदा था घड़ी दो घड़ी धुप्पां

तां गोल़ूयां पारूए च खूब घलोंदा था

तां फिरी पौणा लगदा था लिखणू

 

अंगण मिट्टीया दा था ता पौंदा था लिखणू..

 

चलदी थी फिरी उंगल गूठे सहारे

लाईना दा इक जाल़ बछोंदा था

बणदे थे भांति भांति दे डिजाईन

लिखणू क्या भई रस्तेयां दा घुमाव बझोंदा था

पांदी थी जाह्लू इक जनाना लिखणू

दुईया दा बणाया भी चर्चा च औंदा था

विशेषज्ञ बोलदे एह मना दे घुमाव

पुरोहत बोलदे देवता आई बौह्ंदा था

सजदी थी जाह्लू लिखणूये पर पत्री

चणे चौलां, गुड़ दा प्रसाद रखोंदा था

तां फिरी चलदा था घरे च कारज

जाहलू पैहलें  पुजोंदा था लिखणू

 

अंगण मिट्टीया दा था ता पौंदा था लिखणू

 

हुण मिट्टीया दे अंगण घट घट रेह

लिखणू सिखणू भी घट घट रेह

पौंदे तां हन टाईलां, मार्बलां पर

पर गोहे, सैले रंगे कनै गोल़ूएं दे रिवाज नीं  रैह

हुण नूंह गोए नै हत्थ घट ही लांदी

रमूंजिरया, लाल रंगे ने लिखणू पांदी

गोल़ूआ बी नी मिल्लदा हुण बजारे च

चौलां पीह् नै कम्म चलांदी

चलो इतणा ही बड़ा कि पत्री हडांदी

पांदी कदी कदी अंगणे च लिखणू

 

अंगण मिट्टीया दा था ता पौंदा था लिखणू

 

खैर इक समा था, समा था लिखणूआं दा

हुण समा रेडीमेड लिखणूयां दा

बजारे च लिखणू रेडीमेड मिली जांदे

पालमपुर अंद्रेटें ह्रदयपाल सरदार जी लिखणूआं दा कम्पीटीशन करांदे

असां भी इक दो फिल्मा लिखणुआ पर बणाईयां

कहाणीयां, फोटू, लेख खूब छपाईयां

अज्ज एह लिखणू दिखया ता कई जनाना याद आईयां

भांति भांति दे लिखणू बणांदियां थीयां

बणांदे लिखणूयां कनै गाणे भी गांदियां थीयां

खैर सैह समा होर था, होर थे गान बजाण

कि टैमे दियां नौकरिया जो जाह्न

कि बणान अंगणे च लिखणू ..

 

अंगण मिट्टीया दा था ता पौंदा था लिखणू

 

खैर दुर्गेश इतणा ही सोचदा

कि असां लोक अपणी बिरासत न भुल्ली जाह्न

इस ताईं लिखदा  रैंहदा रुआजां पुरखेयां दे

कि बारे तुहारे असां पुरखेयां दी भी गान

देन मान असां संस्कृति, संस्कार जो

नोईयां नूहां, बिट्टियां भी लिखणू बणान

अपणी विरासत भुल्ली न जाह्न

अपणी विरासत भुल्ली न जाह्न ।.

 

   3   

सैर....

साले बाद आई सैर

लेई आई सुख चैन खैर

किरनियां च सज्जियो

ग्राएं घुम्मणा चल्लियो

सारें जाणा नीं कुसी नैं वैर

साले बाद आई सैर

घर-घर हंडदी मंगदी खैर

मंगदी खैर -बंडदी खैर

साले बाद आई सैर

 

जोता दे रूपे च बल़दी आई

फुल्लां नै सज्जियो खिलदी आई

फल भी पुजोओ धाने दी बाल़ी भी

सारे बंदां दे मंगा दे खैर

साले बाद आई सैर .

घर-घर हंडदी मंगदी खैर

मंगदी खैरबंडदी खैर

साले बाद आई सैर ..

 

मौसम बरसाती दा ढल़ी चल्ला

धानां दा पकणा लग्गा सिल्ला

बरसाती दे नाल़ू थमणा लगी पे

बद्दलां भरोया धारा दा टिल्ला

छल्लियां दी फसल घरे पुज्जणा लग्गी,

सैले दडुंजे दी भी चल्लियो सैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदीमंगदी खैर

साले बाद आई सैर ..

 

डंठू दा मौसम ढुकणा लग्गा

घारीं दा डर मुकणा लग्गा

बरसाल़ा भी मुकणा लग्गा

ब्यातड़ां बोल़ण हुण सौरियां दी सैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदीमंगदी खैर

बंडदी खैरमंगदी खैर

साले बाद आई सैर ..

 

कल सगरांदी पकोड़ू बनाणे

पतरोड़ू कनै दो न्योड़ू बणाणे

तल़ियां रोटियां कद्दुयें कनै

मिठड़ू, भल्लेखीरभटूरू

घर घर बंडोणेमंगोणी खैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदी मंगदी खैर

बंडदी खैर, मंगदी खैर

साले बाद आई सैर..

 

हुण तुसां पुच्छणा कुण है हंडा दा

इसजो राजा (नाई भाई) हंडा दा

इसदी है एह सरहा श्रद्धा

इन्नी पुजाणी सबणा ल सैर

बंदणी सारेयां कने मंगणी खैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदी मंगदी खैर

बंडदी खैर, मंगदी खैर

साले बाद आई सैर ...

 

सैरा दी बधाई कबूल करा

जीवन च खूब तरक्की करा

रखा प्रेम भाव सबने

हिरखे जो समाजे दे दूर करा

मना खुशियाँबंडा खुशियाँ

मत रक्खा कुसी नै वैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदी, मंगदी खैर

बंडदी खैर, मंगदी खैर

साले बाद आई सैर ...

 

बुजुर्गां दा भी धनवाद करा

खरियां गल्लां याद करा

तिन्नां भी सोचियां खरियां बुरियां

कई त्यौहार चलाए, तिनां च इक सैर

साले बाद आई सैर

घर घर हंडदी मंगदी खैर

बंडदी खैरमंगदी खैर

साले बाद आई सैर ...

 

सैर मुबारक तिन्नां लोकां जो

लोकां जो ही नीं मुबारक परलोकां जो

परलोक भी ता करदे रैहंदे

संजा भ्यागा इक दूजे दी सैर

साले बाद आई सैर

घर-घर हंडदी मंगदी खैर ..

साले बाद आई सैर....

लेई आई सुख चैन खैर ..

बंढदी खैरमंगदी खैर

साले बाद आई सैर..

 

   4   

पल़ोह्ड...

साल बीतेया, निग्घी होई पल़ोहड, बड्डी होई अनुभव चादर

कुथी भरड़ोई भी, कुथी छंगोई भी, कुथी निग्घोई मेरी चादर

 

साल भर मैं खूब पढ़या, कुथी ठंडोई, कुथी गर्मोई मेरी चादर

पढ़ी के कदी कदी मैं बयां भी कित्ते, साझी ओढोई मेरी चादर

 

चादरी दा मैं ,चादर मेरी, कदी शरमाई कदी फणसोई चादर

कदी कुसी दे दुखें ऐसी भतोई, रोई पटोई, ठंडोई मेरी चादर

 

चादर मिंजों यादां लांदी, गप्पां बणांदी, लपटोई लपटोई चादर

संगोणा पौंदा जां जे कुथी मिंजो, फेरुआं घेरुआं ढकांदी चादर

 

सूतें पाणा सीणा पौंदी, धागेयां कतणा, बुनणा, गुणना पौंदी चादर

ना होएं पल्लैं तां बझौंदा नंगियां बाह्ईं जां कमदी, ठंडोंदी चादर

 

बदलौंदे साल सालां दर साल, इक बरी खल्ली ते चुंगोंदी चादर

जीण तिन्हां दा भी हाक्खीं गांह रैहंदा, कतोंदी जिन्हां दीया चमड़िया ते चादर

 

साल बदलौंदे, बदलौंदे मौसम, बदलौंदे माह्णू , बदलौंदी चादर

जी गे जेह्ड़े सतकर्मा जो, औंदी सदा याद तिन्हां दी चादर

 

ऐह जे पलोह्ड मैं जिसा चादरा दी है मारियो, इसा दा नां है "दौह्ड़ " चादर

चाह लेई मैं भी इक चलया, कि बुणां- गुणां मैं भी कबीरे नानके साहीं इक चादर...

 

सारी दुनिया अपणे निग्धे च रैंह, निग्घी रैंह परिवारी समाजी चादर

कुथी न संगोएसब भला भला होएं, होएं दे देई 2025 दी चादर ।

 

तुसां सारेयां जो नौएं साले दीयां मुबारकां ।

 

#पल़ोहड .. आप जानते ही होंगे कि चादरपट्टू ओढने के टैग्ड स्टाईल को पल़ोह्ड मारना कहते हैं ।

मूह्रली तस्वीर : देवदार दिया लकड़िया कुरेदी नै बणाइयो कलाकृति - कलाकार : मुदित सेठी 

दुर्गेश नंदन 
मंच सचिव, कला निदेशक, कांगड़ा लोक साहित्य परिषद, कनै संपादक बाणेश्वरी 


1 comment:

  1. साईकला दे प्रकरणे तां नन्द लाई त्ती ।
    मुञ्जो वी बचपने दी याद ताजी कराई त्ती ।
    पैह्ली वारी साईकला दा बैलेन्स बणाई लेया
    तां लग्गेया भई केड्डी क फिड्ड मारी लई ।
    कच्चीया सड़का कनै क्कीया भी घुमकाई
    खेत्तराँ दींयां बीड़ां - पगडण्डियां पर भी चलाई ।
    दुर्गेश नन्दन जी दीयां कवतां नै देह्यी नन्द लाई
    छैळ सच्चीयां इनां कवतां तईं दिले ते बधाई ।
    -तेज कुमार सेठी

    ReplyDelete